Terugblik op jaar 1 van de zorgesthetische werkplaats

Een jaar is zo voorbij als je lekker bezig bent. Het laatste bericht over onze activiteiten in de zorgesthetische werkplaats postte ik namelijk in maart, vlak nadat we waren opgestart, en daarna is het er niet meer van gekomen. Niet dat er niets gebeurde, integendeel. 

Toon het hout

Eind maart, in de prachtige, ruime kelder van Leyden Academy on Vitality and Ageing, openden we de werkplaats met een sessie houtbewerking. Tineke Abma, Lieke de Kock, David van Bodegom en James Thompson namen er deel aan, onder begeleiding van Sandra Schouten en mijzelf.

Daarna volgde nog een tiental sessies. Eerst met docenten Zorg & Welzijn van mboRijnland en met collega’s van Leyden Academy, later één op één, ik met telkens een andere maker (Nieke Koek, Jorg de Vlam, Anneloes van Schuppen, Tamar Shahinian, Leo Dohmen, Marjolein Baars, Demis Maassen). Houtbewerking gaat – net als andere vormen van maken – gepaard met zorg en liefde. In deze reeks artistic inquiries onderzochten we samen wat zorgende aspecten van maken zijn. Hoe neemt – in het bewerken – een maker waar? Wat voor zorg gaat daar vanuit, en zorg waarvoor? Wat kan dit ons leren over zorg voor mensen? De opdracht die als leidraad voor het bewerken gold was ‘toon het hout’: laat het hout zien, wat het in zich heeft, wat het is. Elke sessie was anders, telkens kwamen weer andere accenten van zorg, andere vormen van relationaliteit en betrokkenheid boven, en werden over tijd patronen zichtbaar. De sessies waren net zo divers als het hout en de makers waarmee ik werkte. De gewonnen rijkdom aan inzichten is door Tineke, Nieke en mij uitgewerkt in een artikel, waarover binnenkort meer. 

Om te ervaren

In het andere gedeelte van de werkplaats hielden Ruchama Kramer, Andries Hiskes en ik maandelijks bijeenkomsten voor zorgprofessionals en ouderen. Het programma bestond uit themaduo’s als Empathie & interesse, Kwetsbaarheid & weerbaarheid, Intimiteit & verlangen en Vrijheid & grip. Deze vorm van experimenteel onderwijs heeft ons vermoeden bevestigd dat het zeer wel mogelijk is om ervaringsgericht aan de slag te gaan met zulke in de zorg veel voorkomende thema’s. We kunnen erover spreken, maar bovenal zijn het individuele en/of gezamenlijke ervaringen die we in onderwijs kunnen inzetten, door ze middels creatieve werkvormen te ervaren. Zo gebruikten we o.a. onze stem om intimiteit te ervaren en zongen we ons verlangen; deelden we persoonlijke verhalen om behoeften en neigingen tot vrijheid en controle te onderzoeken; voelden we ons kwetsbaar én weerbaar in nabijheid van een ander; voerden we in een prachtig tweeluik rituelen voor elkaar uit en dansten we belichaamde zorg.

Dat was allemaal even leerzaam als intens. Er was van tevoren niet per se een heel weldoordacht plan voor het programma dat we wilden gaan aanbieden. Wel hadden we een paar sterke intuïties, goed vertrouwen en waardevolle ondersteuning vanuit Leyden Academy. Kortom, alle ingrediënten om aan de slag te gaan. De bijeenkomsten waren vaak inspirerend, intiem, soms ontroerend, vol creatie, humor, schoonheid en troost. 

In de praktijk ging het allemaal zeker niet zonder slag of stoot. Veel was ongewis, het was zoeken en vaak ongewoon, regelmatig was er ongemak en schuurde het. Een aantal deelnemers kwam niet terug, enkele anderen verlieten een sessie. Het grote merendeel echter wist zich zowel uitgedaagd als serieus genomen, en veilig door de oprechte, open vorm; zij voelden zich uitgenodigd door de soms gewaagde combinatie van speelsheid en ernst, en waren deelgenoot van de gezamenlijke zoektocht die we telkens weer aflegden. We mogen aldus concluderen dat onze werkvormen niet naar ieders smaak zijn. En dat is oké, er mag iets op het spel staan, misschien moet dat zelfs wel – vandaag de dag. Aanstaande vrijdag is de laatste bijeenkomst van deze reeks, die gaat over Stilstand & verandering.

Ondertussen breidt het zorgesthetisch netwerk zich uit over grenzen, m.n. door de samenwerking met James Thompson, auteur van het boek Care Aesthetics. For Artful Care and Careful Art (Routledge 2022) en zijn team in Manchester. In maart was James te gast in onze werkplaats en in juni woonde ik in Manchester de opening bij van het Care Lab daar. Ook is James als co-promotor betrokken bij de PhD trajecten van collega Lieke de Kock en mijzelf.

Naast een verruiming van het concept ‘zorgesthetiek’ heeft vooral de praktische gestalte ervan meer contour gekregen. Eigen ervaring, lichaam en zintuigen hier en nu vormen telkens opnieuw het uitgangspunt, om zo, samen met kunstenaars, makers, zorgprofessionals en ouderen, op participatieve wijze invulling te geven aan wat zorgen voor iemand is en kan zijn. Dat voegt betekenis toe voor alle betrokkenen, het werkt verbindend en het vitaliseert. De ouderen, de enige niet-beroepsmatige categorie onder de deelnemers, zijn dan af en toe ook even geen oudere meer, maar mens. Bij deze mijn grote dank aan alle deelnemende kunstenaars, makers, zorgprofessionals, ouderen en andere betrokkenen.

Vooruitblik

Dit eerste jaar zijn we vrij aanbodgericht te werk gegaan. Zoals beschreven wilden we ideeën en werkvormen testen, kijken of en hoe het werkt. Dat is gelukt. In 2024 is de werkplaats weer open, maar zal er meer vraaggericht gewerkt worden. Zo hebben we een hele verzameling geteste werkvormen aangelegd. Werkvormen waarmee we voor organisaties in de ouderenzorg op maat een fraaie leergang zorgesthetiek kunnen verzorgen. En regelmatig krijg ik de vraag of men een keer kan deelnemen aan een sessie houtbewerken. Dat kan zeker, neem contact op, wees welkom! Ook voor andere onderwijsbehoeften, voor zorgprofessionals en ouderen of voor kunstenaars/makers, is veel mogelijk, zowel op locatie als bij Leyden Academy. 

Wat aan de aanbodkant in elk geval gepland staat is het joint care event dat is voortgekomen uit de samenwerking met het team uit Manchester. Dit event zal op 30 en 31 mei in Leiden plaatsvinden. Op verschillende locaties in de stad zullen zorgesthetische workshops zijn, met houtbewerking en andere crafts, rituelen, dans, theater, zang, aanraking en nog veel meer. Informatie over dit event volgt februari 2024.

Voel je vrij om contact op te nemen wanneer je vragen hebt over zorgesthetiek, of wanneer je interesse hebt om samen te werken.